Tìm Hiểu Về Tứ Phủ Thánh Cô: Những Vị Thần Nữ Mang Niềm An Lành

Tín ngưỡng thờ Mẫu là một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Việt Nam. Trong đó, Tứ Phủ Thánh Cô là một hệ thống tín ngưỡng vô cùng quan trọng.

Tứ Phủ Thánh Cô gồm 12 vị thánh cô, mỗi vị đều có vị trí, chức trách và câu chuyện riêng biệt. Họ là những người phụ nữ xinh đẹp, tài năng, đức độ, đã hy sinh thân mình để giúp đỡ chúng sinh. Chúng ta có thể kể đến Cô Đệ Nhất Thượng Thiên, Cô Bơ Thoải Cung, Cô Chín Sòng Sơn, Cô Bé Thượng Ngàn, Cô Năm Suối Lân.

Tứ Phủ Thánh Cô là nơi con người gửi gắm niềm tin, hy vọng vào cuộc sống tốt đẹp. Họ cầu mong các vị thánh cô ban cho sức khỏe, bình an, tài lộc và may mắn.

Hãy cùng khám phá thế giới tâm linh huyền bí của Tứ Phủ Thánh Cô qua bài viết tổng hợp tứ phủ thánh cô Việt Nam sau đây bạn nhé!

Cô Đệ Nhất Thượng Thiên

Cô Đệ Nhất Thượng Thiên vốn là con gái của Đức Vua Cha dưới biển. Cô được phong làm Công chúa Thiên cung trên Thiên đình. Có người nói rằng cô cùng Cô Chín phụng sự bên cạnh Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên. Cũng có quan điểm cho rằng cô là tiên nữ hầu cận, ghi chép bên cạnh Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên. Cô ngự tại cung điện, ở gần Mẫu nên khi đến các đền thờ, người ta thường cầu khẩn cô thay mặt dâng lời tạ ơn trước cửa thánh cung của Mẫu. Khi rảnh rỗi, cô cưỡi gió mây đi khắp nơi, từ Hà Nội, Hải Phòng đến Nghệ An, Thanh Hóa và xa hơn nữa là Quảng Bình, Quảng Trị.

Cô là tiên nữ thần thông lục trí, tuyển chọn những người có đức hạnh tốt đẹp để tiến cử lên Mẫu trong đền thờ Sòng Sơn. Cô ít khi giáng trần đồng, chỉ những người có duyên mới được gặp gỡ cô. Khi giáng trần, cô mặc áo đỏ thêu hoa phượng, đầu đội khăn đóng, thắt khăn và váy lụa đỏ. Cô được thờ phụng trong ban Tứ Phủ Thánh Cô tại các đền thờ.

Có thuyết nói Cô có ngôi đền thờ ở vùng giáp ranh Nghệ An - Thanh Hóa, nổi tiếng với món bánh ngào.

Cô Đôi Thượng Ngàn

Cô Đôi Thượng Ngàn vốn là con gái của Đức Vua Đế Thích trên Thiên cung, được phong Sơn Tinh Công chúa. Sau đó cô giáng trần xuống Ninh Bình, trở thành con gái một chúa đất trong vùng núi rừng.

Thần tích kể rằng, có một quan lại tên Hà, người dân tộc Mường ở Ninh Bình, nổi tiếng hiền lành, thường giúp đỡ người nghèo. Ông bà không có con, nên lập đàn cầu tự. Thượng đế cảm đức tốt của họ nên sai Cô Đôi giáng trần làm con để đền đáp. Mười hai tháng sau, bà sinh hạ Cô.

Năm 12 tuổi, Cô xinh đẹp tuyệt trần. Một hôm, Mẫu Thượng Ngàn hiện thân thành một bà lão ốm đau, nằm khất thực dưới gốc đa nhưng không ai cứu giúp. Cô thấy vậy động lòng thương, quỳ xuống cho bà uống nước. Lập tức bà hiện nguyên hình là Mẫu Thượng Ngàn, khen Cô là người hiền lành, đức độ, cho Cô trở về tiên cảnh để phụng sự Mẫu.

Đền thờ chính của Cô Đôi Thượng Ngàn là đền Bồng Lai ở Nho Quan, Ninh Bình, nơi Cô giáng trần; và đền Bồng Lai Thượng ở Cao Phong, Hòa Bình, nơi Cô bay về tiên cảnh. Ngoài ra còn có đền thờ riêng và ban thờ chung trong các đền thờ khác.

Cô Đôi được coi là tỳ nữ phụng sự Mẫu Thượng Ngàn. Cô thường giáng trần đồng, giúp dạy dỗ người dân tộc. Khi giáng trần Cô mặc áo lá xanh, đầu đội khăn hoa, tay cầm quạt. Cô cũng rất giỏi thi phú.

Cô Ba Thoải Cung (Cô Bơ Bông)

Cô Bơ Bông vốn là tiên nữ ở cung điện dưới đáy biển, được phong làm Công chúa Thủy cung. Có truyền thuyết kể rằng, Cô Bơ Bông là con gái đẹp nhất của Đức Long Vương, nết na nên được Mẫu Thoải cho theo hầu hạ trong cung cấm.

Sau này vào thời nhà Lê Trung Hưng, Cô Bơ Thủy cung giáng trần, theo truyền thuyết kể lại như sau: Hoàng thái hậu nằm mộng thấy một thiếu nữ xinh đẹp, dáng điệu như tiên, tóc mượt mà, da trắng hồng, môi đỏ mọng, cổ cao ba ngấn, mặc áo trắng đến trước màn kính dâng lên một viên ngọc quý. Cô gái tự xưng là tiên nữ Thủy cung, nay vâng lệnh giáng trần đầu thai vào nhà này để sau này giúp vua giúp nước. Khi ấy Hoàng thái hậu có thai.

Đến ngày 2 tháng 8 âm lịch, bỗng trên trời vang lên tiếng nhạc Thủy cung, Hoàng thái hậu hạ sinh một bé gái đẹp đúng như đã từng mộng thấy. Thấy điềm lạ, bà biết con gái mình chính là tiên nữ giáng trần, sau này sẽ giúp vua giúp nước nên hết lòng nuôi dạy. Cô lớn lên xinh đẹp tuyệt trần, thông minh tài hoa. Đến khi trăng tròn tuổi đôi mươi, quân Minh xâm chiếm nước ta, cô cùng mẫu thân chạy vào vùng sâu Hà Trung, Thanh Hóa ẩn náu. Trong cuộc kháng chiến chống Minh, cô có công lớn giúp vua Lê Lợi.

Có truyền thuyết kể lại rằng: Lúc khởi nghĩa, quân ta còn ít ỏi, thường bị địch đuổi bắt. Một lần Lê Lợi bị truy đến ngã ba sông Thác Hàn thì gặp Cô Bơ đang hái ngô, liền xin cô che chở. Cô bảo Lê Lợi mặc quần áo nông dân, còn y phục quý phái thì chôn xuống ruộng, rồi cùng xuống ruộng làm vờ hái ngô. Lúc đó quân Minh kéo tới hỏi thăm nhưng Cô Bơ nói chỉ thấy anh em mình đang hái ngô. Quân giặc không nghi ngờ gì bỏ đi. Lê Lợi rất biết ơn, hẹn sau này thắng trận sẽ phong cô làm phi. Từ đó, cô thường bí mật chở thuyền qua sông để tiếp tế lương thực cho quân khởi nghĩa. Công lao của Cô Bơ trong cuộc kháng Minh thật to lớn.

Đến ngày đại thắng, Lê Lợi nhớ lại hẹn ước xưa liền sai người đón cô về kinh phong thưởng nhưng cô đã mất tích. Nghe các bô lão kể lại, cô đã một lòng chờ đợi vua quay lại và qua đời trong sự trinh tiết.

Người ta tin rằng, Cô Bơ là thiên thần giáng trần theo lệnh trời, đến kỳ hạn trở về bái mạng thiên đình. Sau đó cô thường hiển linh phù hộ người dân vùng ngã ba sông, giúp thuyền bè qua lại được bình an. Vì vậy người ta lập đền thờ cô ở Hà Sơn, Hà Trung, Thanh Hóa gọi là đền Cô Bơ Bông. Đây là nơi cảnh đẹp núi sông hữu tình, ngã ba của năm huyện cổ xưa. Đền Cô Bơ còn nổi tiếng linh thiêng, ai có việc khẩn cầu đến cầu khấn đều được toại nguyện.

Cô Tư Ỷ La, Cô Tư Địa Phủ

Cô Tư Ỷ La, một nhân vật thần thoại, thực chất là con gái của vua Đế Thích. Theo ý của người cha vương giả, cô đã được giao nhiệm vụ phục vụ Mẫu Thượng Ngàn tại Tuyên Quang. Khi thời gian trôi qua, tại nơi Mẫu Thượng Ngàn ngự trị, người ta đã xây dựng đền thờ Mẫu Ỷ La, và từ đó, cô được biết đến với cái tên Cô Tư Ỷ La. Có truyền thuyết kể lại rằng Mẫu Thượng Ngàn rất mến mộ Cô Tư và thường xuyên muốn cô ở bên cạnh. Do đó, theo những ghi chép lịch sử, Cô Tư chính là người hầu cận cho Mẫu Thượng Ngàn, không phải là người hầu cho Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai như nhiều người lầm tưởng. Cô Tư còn được biết đến với một danh hiệu khác là Cô Tư Tứ Tổng Tây Hồ, có lẽ bởi cô từng hiện linh tại Tây Hồ, Hà Nội. Điều này được chứng minh qua việc có một ban thờ dành cho Cô Tư tại đình Tứ Liên, một ngôi đình cổ kính gần Phủ Tây Hồ ở Hà Nội.

Trong số các vị Tiên Cô của Tứ Phủ, Cô Tư Ỷ La ít khi xuất hiện trên đồng, nên việc mô tả trang phục và cách cư xử của cô trong các nghi lễ hiện nay là điều không hề dễ dàng. Tuy nhiên, theo suy đoán cá nhân của tác giả, có thể Cô Tư khi phục vụ trong các nghi lễ thường mặc trang phục màu vàng nhạt và thực hiện các động tác múa mồi để phục vụ Mẫu (đây chỉ là quan điểm cá nhân để mọi người tham khảo). Ngày nay, Cô Tư vẫn được tôn thờ như một vị thần chính thức phục vụ Mẫu Thượng Ngàn tại đền Mẫu Ỷ La ở thị xã Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang. Bên cạnh đó, như đã đề cập, Cô Tư cũng được thờ vọng tại Đình Tứ Liên (trước đây gọi là Đình làng Ngoại Châu), thuộc phường Tứ Liên, quận Tây Hồ, Hà Nội.

Cô Năm Suối Lân

Cô Năm Suối Lân, một tiên nữ từ trời cao, đã hạ phàm thành thiếu nữ dân tộc Nùng ở Lạng Sơn theo mệnh lệnh. Truyền thuyết kể lại, Cô Năm từng là thị nữ thân thiết của Chầu Năm Suối Lân (khi Chầu còn là công chúa), do đó được gọi là Cô Năm Suối Lân hoặc Cô Năm Sông Hoá. Sau khi được phong làm thánh, Cô Năm vẫn được xem là tiên cô bảo vệ cửa đền Suối Lân. Cô cũng được tôn vinh là vị thánh canh giữ cửa rừng Suối Lân, với một cửa vào là Suối Lân do Cô Năm bảo vệ và cửa ra là Thất Khê do Cô Bé Đèo Kẻng canh giữ. Vì vậy, bất kỳ ai đến Lạng Sơn chiêm bái đều phải qua cửa Chầu Năm và Cô Năm Suối Lân. Suối Lân, dưới sự quản lý của Cô Năm, luôn trong xanh quanh năm, nước chảy về sông Hoá. Nước suối thiêng của cô được cho là có khả năng chữa bệnh cho những ai xin nước. Tuy nhiên, nếu ai không biết mà làm ô uế dòng suối sẽ bị cô trừng phạt. Cô Năm Suối Lân còn nổi tiếng với phép lạ, có thể khiến những kẻ nhạo báng cô phải chịu đựng cảm giác ngứa ngáy và lạc đường trong rừng.

Trong số các thánh cô, Cô Năm Suối Lân ít khi ngự đồng hơn Cô Sáu Lục Cung, chỉ những ai có duyên với cửa Cô Năm mới thấy Cô Năm ngự đồng khi đến đền Suối Lân. Khi ngự đồng Cô Năm, người ta thường mặc trang phục giống màu áo của Chầu Năm, có thể là xanh thiên thanh hoặc xanh lá, đầu quấn khăn củ ấu, bên mình đeo túi vóc, dao quai. Cô Năm ngự đồng múa mồi sau khi khai cuông. Hiện nay, Cô Năm Suối Lân được thờ phụng là thánh cô canh giữ cửa Suối Lân Sông Hoá, cung thờ cô đặt ngay cạnh đền chính của Chầu Năm Suối Lân tại Hữu Lũng, Lạng Sơn.

Cô Sáu Lục Cung, Cô Sáu Sơn Trang

Cô Sáu Lục Cung, nguyên là thánh cô dân tộc Nùng ở Hữu Lũng, Lạng Sơn. Một số thuyết cho rằng Cô Sáu là tiên cô của Chúa Thượng Ngàn ở Trang Châu (chưa rõ), nhưng phần lớn đều đồng ý rằng Cô Sáu là người thân cận của Chầu Lục Cung Nương, do đó được gọi là Cô Sáu Lục Cung hoặc Cô Sáu Sơn Trang. Khi nhân dân lập đền thờ Chầu Bà, Cô Sáu được thỉnh làm thánh cô bảo vệ đền Lục Cung. Cô Sáu Lục Cung, với vẻ đẹp và tài năng chữa bệnh, đã đi khắp rừng sâu núi thẳm để hái thuốc cứu người, vì vậy được muôn dân tôn vinh là tiên cô chữa bệnh. Cô Sáu Sơn Trang cũng nổi tiếng là người mạnh mẽ, nghiêm khắc với kẻ nhạo báng cửa cô.

Trong Tứ Phủ Thánh Cô, Cô Sáu Lục Cung thường xuyên ngự đồng. Các thanh đồng thường thỉnh bóng Cô Sáu Sơn Trang ngự đồng không chỉ ở đền Lục Cung, Lạng Sơn mà còn trong các dịp khai đàn mở phủ hay hầu vui, tiệc tiên thánh. Cô Sáu ngự đồng thường mặc áo lam hoặc áo tím chàm, khai cuông và múa mồi như các tiên cô khác. Hiện nay, Cô Sáu Lục Cung là thánh cô bảo vệ đền Lục Cung Chín Tư, cung thờ cô được xây ngay cạnh đền chính của Chầu Lục Cung Nương tại Chín Tư, Hữu Lũng, Lạng Sơn.

Cô Bảy Tân La, Cô Bảy Kim Giao, Cô Bảy Mỏ Bạch

Cô Bảy Kim Giao, còn được biết đến với tên gọi khác là Cô Bảy Mỏ Bạch, là một vị tiên cô thuộc dân tộc Mọi, sinh sống tại đền Kim Giao, Mỏ Bạch, tỉnh Thái Nguyên. Cô được cho là người thân cận của Chầu Bảy, do đó còn có tên gọi khác là Cô Bảy Tân La, khi cô theo hầu Chầu Bảy tại đền Tân La. Cô Bảy Kim Giao được truyền tụng là đã có công lớn trong việc giúp dân tộc Mọi học hỏi kỹ thuật trồng trọt và chăn nuôi, đồng thời cũng góp phần vào cuộc kháng chiến chống lại quân xâm lược từ phương Bắc. Các tài liệu lịch sử xác nhận rằng Cô Bảy chính là Cô Bảy Kim Giao, không phải là Cô Bảy Tân An, người theo hầu Ông Bảy Bảo Hà như một số người lầm tưởng. Có sự tích kể rằng, Cô Bảy thường tụ họp cùng các tiên nữ khác vào ban đêm, mắc võng giữa hai cây kim giao và cùng nhau ca hát.

Trong hội đồng Thánh Cô, Cô Bảy Kim Giao hiếm khi xuất hiện trong các nghi lễ ngự đồng. Do đó, việc xác định trang phục và cách thức hầu giá của Cô Bảy là điều không dễ dàng. Người viết bài này phỏng đoán rằng Cô Bảy có thể mặc áo màu tím hoặc chàm xanh khi ngự đồng, sau đó thực hiện các điệu múa. Ngày nay, Cô Bảy vẫn được thờ tại đền Kim Giao ở Thanh Liên, Mỏ Bạch, Thái Nguyên và cả tại đền Tân La ở Dốc Lã, Bảo Khê, Hưng Yên.

Cô Tám Đồi Chè 

Cô Tám Đồi Chè được biết đến là một thiếu nữ chăm chỉ, nết na, sống tại vùng Phong Mục, Hà Trung, Thanh Hoá, nổi tiếng với việc trồng và hái búp chè. Cô đã giúp vua Lê Thái Tổ trong cuộc chiến chống lại kẻ xâm lược và sau khi qua đời, cô được tôn vinh và có đền thờ riêng tại bến sông Đò Lèn, Phong Mục. Cô Tám Đồi Chè còn được biết đến với việc sử dụng lá chè để chữa bệnh, và khi rảnh rỗi, cô thích đi dạo khắp vùng Hà Trung, Thanh Hoá, thậm chí đôi khi xuất hiện trên dòng sông Mã với hình dáng một người lái đò.

Trong Tứ Phủ Thánh Cô, Cô Tám Đồi Chè cũng ít khi tham gia ngự đồng, chỉ khi có người sát về Cô Tám hoặc trong dịp lễ hội tháng 6 tại các đền ở Thanh Hoá. Cô Tám khi ngự đồng thường mặc áo xanh kết hợp với quần đen, hoặc đôi khi là áo tím hoa cà, và sau khi khai quang, cô thực hiện các điệu múa tay tiên giống như người đi hái chè. Đền thờ Cô Tám Đồi Chè hiện nay nằm tại Phong Mục, Hà Trung, Thanh Hoá, và dù đền thờ được xây dựng khang trang, nó vẫn chưa được nhiều người biết đến.

Cô Chín Sòng Sơn, Cô Chín Thượng Ngàn

Đền thờ Cô Chín Sòng Sơn, tọa lạc tại Phường Bắc Sơn, thị xã Bỉm Sơn, là nơi tôn kính Cô Chín. Khi di chuyển từ Hà Nội về Thanh Hóa, nếu Đền Mẫu Sòng nằm bên phải, thì Đền Cô Chín sẽ nằm bên trái đường, cách Đền Mẫu khoảng 500 mét.

Truyền thuyết kể rằng Cô Chín từng phục vụ Chầu Cửu và Mẫu Cửu, trong khi một số tài liệu lại cho rằng Cô Chín là hầu cận của Mẫu Thoải.

Câu chuyện xưa nói rằng Cô Chín Sòng Sơn ban đầu là một nàng tiên ở Thiên Đình. Do một lần làm vỡ chén ngọc, nàng bị Ngọc Hoàng phạt giáng trần để hầu hạ Mẫu Liễu Hạnh. Trong quá trình tuần du khắp miền Nam trời, Cô Chín đã đến Thanh Hóa và bị hấp dẫn bởi vẻ đẹp kỳ lạ của nơi đây. Cô quyết định dừng chân, xây dựng nhà từ gỗ cây sung và dùng cây si để treo võng. Nhân dân địa phương, cảm nhận được sự linh thiêng, đã xây dựng đền thờ Cô Chín. Có lẽ vì thế mà người ta thường dâng võng đào để tôn vinh Cô Chín.

Cho đến nay, không có tài liệu nào ghi chép về việc Cô Chín nhập thể vào một nhân vật cụ thể nào trên trần gian, do đó, nguồn gốc của Cô Chín có xu hướng gần gũi với hình ảnh của thiên thần.

Cô Chín Sòng Sơn được biết đến như một vị thánh cô với nhiều phép màu. Những người có căn với Cô Chín thường có khả năng xem bói, chữa bệnh và gọi hồn. Tuy nhiên, khi nhập thể, Cô Chín thường chỉ hướng dẫn cách sử dụng các bài thuốc.

Cô Chín cũng thường xuyên ngự đồng. Trong các nghi lễ, các thanh đồng thường nhập thể Cô Chín. Trong những lần nhập thể, Cô Chín thường mặc trang phục màu hồng nhạt và múa quạt để tiến Mẫu. Đôi khi, Cô cũng múa cờ để tiến Vua, thêu hoa, dệt lụa hoặc múa cánh tiên. Những ai cầu khấn đều chuẩn bị lễ vật như nón đỏ, hài hoa, vòng hồng hoặc võng đào.

Cô Chín có lẽ là Thánh Cô nổi tiếng nhất, được thờ phụng rộng rãi tại nhiều đền và phủ. Tại các nơi thờ cúng, Cô Chín có thể có ban thờ riêng, hoặc được thờ chung với Cô Bơ, hoặc trong Cung Tứ Phủ Thánh Cô; hoặc được thờ trong một Lầu Cô riêng biệt như Cung Cô Chín tại đền Mẫu Sòng Sơn, cung Cô Chín Phủ Quảng Cung.

Ngoài Đền Cô Chín Sòng Sơn, Cô Chín còn được thờ tại nhiều đền khác như Đền Cô Chín Thượng Bắc Giang, Đền Cô Chín Suối Rồng, Đền Cô Chín Tây Thiên…

Cô Mười Mỏ Ba ( hay Cô Mười Đồng Mỏ)

Cô Mười Mỏ Ba (hay Cô Mười Đồng Mỏ) là người hầu hạ Chầu Mười Mỏ Ba, giúp vua đánh giặc Ngô. Khi ngự giá, Cô Mười mặc trang phục màu vàng, cầm cung kiếm và cưỡi ngựa, sát cánh cùng Chầu Mười trong trận chiến. Cô Mười sau này cũng được thờ tại đền Chầu Mười.

Hiện tại, thông tin về thần tích của Cô Mười không nhiều. Người viết chưa thu thập được thêm thông tin chi tiết.

Cô Bé Thượng Ngàn

Cô Bé Thượng Ngàn, hay còn được biết đến với tên gọi dựa trên các địa danh và đền thờ linh thiêng. Những cô bé này đều từng là những nàng tiên ở Tòa Sơn Trang, phục vụ Mẫu Thượng Ngàn, và họ xuất hiện khắp nơi, từ những cánh rừng lớn đến nhỏ. Họ thường mặc trang phục thổ cẩm, quấn chân bằng xà cạp, đeo kiềng bạc, tay cầm ô, và vai đeo gùi. Các cô bé bao gồm:

Cô Bé Thượng Ngàn (Thị Xã Lạng Sơn)

Đây là đền thờ chính của Cô Bé Thượng Ngàn, tọa lạc bên bờ sông Kỳ Cùng.

Cô Bé Suối Ngang (Hữu Lũng)

Ngôi đền này nằm trong rừng ở xã Phố Vị, huyện Hữu Lũng. Thần tích của Cô Bé ở đây vẫn còn là một bí ẩn.

Cô Bé Đông Cuông (Yên Bái)

Ngôi đền này nằm ngay lối vào đền Mẫu Đông Cuông, cách đền Mẫu chỉ vài trăm mét. Thần tích của Cô Bé chưa được làm sáng tỏ. Tuy nhiên theo văn hầu của Cô thì:

Đông Cuông chính là nơi chôn rau, cắt rốn của Cô:

Đông Cuông chính quán quê nhà

Thiên thai cảnh đẹp 1 tòa Sơn Trang

Mặc dù cô xuất thân từ một gia đình danh gia vọng tộc:

Vốn dòng đài các trâm oanh

Ra tay giáo hoá Cứu người giúp dân

Nhưng sinh thời và sau khi hiển thánh, cô là một cô bé nhu mì, thùy mị,đảm đang và hay đàn, hay hát:

Mẫu khen cô bé nhu mì

Nết na thùy mị dịu dàng đảm đang
.......

Ngồi trên đỉnh núi ngắm trăng

Tay cô gảy khúc cung ngâm dịu dàng

Tuy vậy, cô làm việc lại hết sức rõ ràng, phân minh nhưng cũng rất quảng đại. Có tội cô xử, nhưng biết tội, cô tha. Nếu sống nhân, bất nghĩa cô sẽ trừng phạt liền:

Ai mà độc ác bất nhân

Cô liền hóa phép cho thời khốn thay

Biết ra phải tới kêu ngay

Cô cho nước thánh thuốc tiên khỏi liền

Cứu người nửa dại nửa điên

Hiếu thuận thảo hiền cô mới độ cho

Cô hầu cận Mẫu Đông Cuông và luôn tấu đối với Mẫu để ban tài, ban lộc cho các thanh đồng và con nhang, đệ tử

Ban tài tiếp lộc cho đồng

Cô về tấu đối Thánh Bà Đông Cuông

Lộc tài vượng tiến công danh

Lộc cô vô số trên kho thượng ngàn

Cô Bé Chí Mìu

Đền Cô Bé Chí Mìu nằm ở bản Chí Mìu, xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. Cô Bé Chí Mìu là một trong những Cô Bé Thượng Ngàn nổi tiếng nhất.

Cô Bé Tân An (Lào Cai)

Từ xa xưa, bên bờ sông Hồng ở thôn Tân An 2, xã Tân An, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, đã có một Đền thờ Cô Bé Tân An, nơi thờ một nữ chúa tên là Hoàng Bà Xa, người đã cùng cha là đức quan Hoàng Bảy, có công chinh phục kẻ thù, bảo vệ bờ cõi.

Cô Bé Cây Xanh (Bắc Giang)

Cô Bé Cây Xanh được biết đến với hiện thân là Quế Mỵ Nương Công chúa, một hiện thân của Mẫu Thượng Ngàn ở vùng Suối Mỡ. Thần tích của Cô Bé Cây Xanh vẫn còn là một ẩn số.

Cô Bé Cây Xanh (Tuyên Quang)

Tiên Nữ Cây Xanh là người hầu của Mẫu Thượng Ngàn tại đền Cây Xanh Tuyên Quang, còn được gọi là Đề Cảnh Xanh, là đền thờ chính của Mẫu Thượng Ngàn.

Cô Bé Nguyệt Hồ (Bắc Giang)

Cô Bé Nguyệt Hồ được thờ tại Đền Nguyệt Hồ, với thần tích vẫn còn là một bí ẩn.

Cô Bé Minh Lương (Tuyên Quang)

Câu chuyện kể về một cặp vợ chồng già ở tổng Minh Lương, xã Lang Quán, không có con và một ngày tìm thấy hai quả trứng lạ. Sau khi mang về, bà mang thai và sinh ra Cô Bé Minh Lương, người sau này đã hiển linh giúp dân làng thoát khỏi giặc Cờ đen và chữa bệnh cho người dân.

Cô Bé Thác Bờ (Hòa Bình)

Cô Bé Thác Bờ được thờ tại đền Chúa Thác Bờ Vầy Nưa, Đà Bắc, Hòa Bình, với thần tích vẫn chưa được khám phá.

Cô Bé Sóc (Miền Nam)

Còn được biết đến với tên gọi Cô Bé Đen, thường xuất hiện ở miền Nam, mặc trang phục màu đen và hồng, và sử dụng nhang để chữa bệnh.

Cô Bé Mỏ Than (Tuyên Quang)

Câu chuyện kể về Thần Kim Quy và cá Kình từ biển Đông mang mỏ quý về vùng Nam Hải, và Cô Bé Mỏ Than đã giữ gìn mỏ quý này, giúp dân làng chữa bệnh và bảo vệ mỏ.

Cô Bé Thoải Cung

Cô Bé này ngự tại Thoải Cung, nổi tiếng với vẻ đẹp và tài năng trong việc hô mưa gọi gió. Thần tích của Cô Bé này vẫn chưa được sưu tầm đầy đủ.

Nguồn gốc và vai trò của Tứ Phủ Thánh Cô

Tín ngưỡng thờ Mẫu, trong đó có Tứ Phủ Thánh Cô, là một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Việt Nam. Nguồn gốc của Tứ Phủ Thánh Cô còn nhiều tranh luận, nhưng theo nhiều nhà nghiên cứu, nó xuất phát từ tín ngưỡng thờ Mẫu Liễu Hạnh, một trong những vị thần quan trọng trong hệ thống tín ngưỡng dân gian Việt Nam.

Tứ Phủ Thánh Cô bao gồm 12 vị thánh cô, mỗi vị cai quản một phủ, một miền khác nhau. Các vị thánh cô được xem là những người phụ nữ tài sắc vẹn toàn, đã hy sinh bản thân để cứu người, giúp đời. Do đó, họ được người dân tôn kính và thờ phụng như những vị thần linh, những người bảo hộ cho cuộc sống của họ.

Vị trí của Tứ Phủ Thánh Cô trong tín ngưỡng thờ Mẫu

Tứ Phủ Thánh Cô đóng vai trò quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Họ là những vị thần linh gần gũi với đời sống con người, luôn che chở, bảo vệ và ban phước lành cho những người con hiếu thảo. Các vị thánh cô cũng là những người dẫn dắt con người trên con đường tu hành, hướng thiện.

Hệ thống bàn thờ Tứ Phủ Thánh Cô

Hệ thống bàn thờ Tứ Phủ Thánh Cô được chia thành 4 phủ:

• Phủ Thượng : Nơi ngự trị của Mẫu Liễu Hạnh, cai quản 36 đền, 72 điện.
• Phủ Trung : Nơi ngự trị của Mẫu Thoải, cai quản các sông hồ, biển cả.
• Phủ Hạ : Nơi ngự trị của Mẫu Địa, cai quản đất đai, cây cối.
• Phủ Mẫu : Nơi ngự trị của các vị thánh cô, cai quản các lĩnh vực khác nhau trong đời sống con người.

Giải thích về các nghi lễ trong tín ngưỡng thờ Mẫu

Tín ngưỡng thờ Mẫu có nhiều nghi lễ khác nhau, bao gồm:

• Lễ hội : Lễ hội được tổ chức để tưởng nhớ các vị thánh Mẫu và cầu mong những điều tốt đẹp cho cuộc sống.
• Cầu cúng : Người dân thường đến các đền, phủ để cầu cúng các vị thánh Mẫu ban phước lành cho gia đình, sức khỏe, công việc,...
• Hầu đồng : Hầu đồng là một nghi lễ đặc trưng trong tín ngưỡng thờ Mẫu, trong đó người hầu đồng (thường là phụ nữ) sẽ nhập vào các vị thánh Mẫu và hát múa để truyền tải thông điệp của thần linh đến con người.

Ý nghĩa và giá trị của Tín ngưỡng thờ Tứ Phủ Thánh Cô

Tín ngưỡng thờ Mẫu nói chung và Tứ Phủ Thánh Cô nói riêng là một nét đẹp văn hóa tâm linh độc đáo của Việt Nam. Nó thể hiện niềm tin vào thế giới tâm linh, vào những giá trị đạo đức truyền thống và mong muốn về một cuộc sống tốt đẹp của người Việt Nam.

• Thể hiện niềm tin vào thế giới tâm linh: Tín ngưỡng thờ Tứ Phủ Thánh Cô thể hiện niềm tin của người Việt Nam vào thế giới tâm linh, vào sự tồn tại của các vị thần linh có quyền năng chi phối cuộc sống của con người.
• Giữ gìn bản sắc văn hóa: Tín ngưỡng thờ Tứ Phủ Thánh Cô góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, thể hiện qua các nghi lễ, trang phục, âm nhạc, hát xẩm,...
• Kết nối cộng đồng: Tín ngưỡng thờ Tứ Phủ Thánh Cô là nơi gắn kết cộng đồng, tạo nên sự đoàn kết, tương trợ lẫn nhau giữa các thành viên trong cộng đồng.
• Giáo dục đạo đức: Tín ngưỡng thờ Tứ Phủ Thánh Cô giáo dục con người những giá trị đạo đức truyền thống như lòng hiếu thảo, sự biết ơn, tinh thần đoàn kết,...

Kết luận

Mười hai vị Tứ Phủ Thánh Cô như những vì sao lấp lánh, soi sáng cung bậc đa sắc của tín ngưỡng thờ Mẫu. Họ không chỉ là những hình tượng thần thánh, mà còn mang trong mình câu chuyện lịch sử, văn hóa, và cả những giá trị nhân văn sâu sắc. Mỗi Thánh Cô đều sở hữu thần lực và quyền năng riêng, từ Cô Đôi Thượng Ngàn uy quyền cai quản sơn lâm đến Cô Bơ Thoải Cung thanh thoát với mái chèo hoa. Họ che chở, ban phước lành, và dõi theo bước chân của những người con hướng về Mẫu.

Tìm hiểu về Tứ Phủ Thánh Cô không chỉ là khám phá một hệ thống thần linh phong phú, mà còn là hành trình lắng nghe tiếng nói của tâm hồn dân tộc Việt. Đó là sự hòa quyện giữa niềm tin, lòng thành kính, và mong ước về một cuộc sống bình an, hạnh phúc.